Užički Stari Grad

Užički Stari grad nalazi se na isturenom i stenovitom grebenu, koji je sa tri strane opasala reka Đetinja. Nije znano kada je u promenljivom vremenu nastalo utvrđenje, a malo je poznata i njegova prošlost. Izvesno je, međutim, da je grad izrastao iz dubine srednjeg veka, kao mesto „bdenja i stražarenja“. U stalnim i dramatičnim menama, ratovima, naletima osvajača, citadela je podnosila i zadavala udarce, gradske zidine i kule odolevale su svakojakim iskušenjima, prkosile vremenu i ljudima. Tvrđava je ostala u ruševinama i trajanju, kao beleg vremena, a u predgrađu, kao kakvom embrionu, među brdima, razvila se varoš.
Nastanak i razvoj užičkog Starog grada se vezuje za karavanski put koji je dolinom Đetinje povezivao Moravsku dolinu sa Bosnom, Hercegovinom i obalom Jadranskog mora, prvenstveno Dubrovačkom republikom u periodu Nemanjićke Srbije. Put je bio kaldrmisan, širine od 1,7 do 2,2 metra i služio je za putnički i karavanski (kolski) saobraćaj, transport ljudi i robe.

Prvi pouzdani istorijski podaci o užičkoj tvrđavi potiču iz sredine 14. veka kada je bila u vlasništvu vlastelinske porodice Vojinović, a od 1366. do 1373. godine pripadala je Nikoli Altomanoviću. Tokom novembra 1373. godine udružene snage kneza Lazara i bana Tvrtka uz pomoć kralja Mađarske Lajoša I, a pod komandom mačvanskog bana Nikole Gorjanskog, držale su pod opsadom Užičku tvrđavu. Cilj ovih vojsnih akcija je bio da se svrgne sa vlasti Nikola Altomanović Vojinović, vladar sa najvećom teritorijom pod vlašću posle raspada Dušanovog carstva, čija je prestonica bilo Užice. Prema istorijskim podacima tokom opsade, prvi put na teritoriji Srbije korišćeni su topovi. Posle poraza, zemlja Nikole Altomanovića podeljena je među pobednicima, dok je on po naređenju kneza Lazara oslepljen.

Kraj utvrđenja vekovima se razvijala varoš čiji je razvoj i opstanak zavisio od značaja i jačine gradskih zidina. Tvrđava je više puta rušena i ponovo utvrđivana. Značajna dograđivanja i utvrđivanja obavljena su 1478. godine, zatim u vreme austro-turskih ratova 1688. i u periodu od 1737. do 1839. godine, i na kraju, u vreme Prvog i kratko vreme posle Drugog srpskog ustanka, 1813-1819. godine. Kao vojni objekat, onesposobljena je i porušena u januaru 1863. godine, u vreme proterivanja Turaka iz grada. Prostornu celinu tvrđave čine tri dela: citadela na vrhu sa glavnom kulom, srednji grad i donji grad sa kulom na vodi.

Posle više od jednog stoleća ruševine Užičkog grada prepoznate su kao značajan deo spomeničkog nasleđa. U vremenu od 1976. do 1980. godine Zavod za zaštitu spomenika kulture iz Kraljeva izveo je obimna sistematska arheološka i arhitektonska istraživanja, nakon kojih su gotovo svi delovi utvrđenja istraženi i konzervirani. Stari grad je upisan u centralni registar nepokretnih kulturnih dobara kao kulturno dobro od velikog značaja 7. marta 1983. godine.

Shvatajući kulturološki značaj i turistički potencijal ovog jedinstvenog zdanja, Grad Užice je doneo odluku da tvrđavu obnovi i zaštiti od propadanja. U cilju daljeg planiranja razvoja izrađen je plan detaljne regulacije područja Stari grad koji je postavio osnove za budući razvoj, zaštitu i promociju ovog kulturnog nasleđa. Izvršena je konzervacija i restauracija tri celine utvrđenja, dok je rekonstruisan Gornji grad sa kulom, bedemima, kazamatima i ulaznim kapijom. Pored turističkog atraktivnog prostora sa vidikovcem obezbeđen je i galerijsko-muzejski prostor edukativnog sadržaja. U planu je unapređenje pristupačnosti Starog grada, povezivanje sa značajnim lokalitetima u okruženju.

Turistička organizacija Užice

Sve informacije vezane za Užički Stari Grad možete dobiti pozivom na broj telefona

CITADELA SA GLAVNOM KULOM

Citadela predstavlja manje utvrđenje ovalne osnove. Prema severoistoku isturena je jedna polukružna kula koja dominira položajem grada kao najistaknutiji element njegove odbrane. Očuvana visina prvobitnih bedema kreće se između četiri i šest metara sa spoljne strane, odnosno oko četri metra u dvorištu Citadele. Ostaci zidova glavne kule veoma su slabo očuvani i otkriveni su u toku arheoloških iskopavanja. U dvorištu citadele, na ulazu u kulu nalazilo se zidano stepenište. Otkriveno je tek prilikom arheoloških iskopavanja, što je posledica razaranja kule 1863. godine. Nakon 1717. godine, bedemi su sa unutrašnje strane ojačani priziđivanjem zida. Ubrzo su izgrađena i dva pravougaona kazamata. Ovom dogradnjom popunjeno je dvorište Citadele i obrazovana platforma za postavljanje topova. Prilikom arheoloških istraživanja u prednjem delu dvorišta otkrivena je manja cisterna sa filter bunarom.

SREDNJI GRAD

Trougaoni srednji deo grada svojim bedemima opasuje citadelu. U unutrašnjosti srednjeg grada nalazilo se nekoliko građevina koje su služile za smeštaj posade i druge potrebe odbrane. Jedna od najznačajnijih građevina nalazila se sa zapadne strane i kroz njen prizemni deo prolazila je glavna tvrđavska komunikacija. Iz prizemlja ovog zdanja silazilo se u gradske lagume.

Lagumi su prirodne pećine koje se sastoje od dve prostorije. Sadašnji izgled lagumi su dobili u turskom periodu, mada su korišćeni i u srednjem veku. Ove prirodne pećine zbog velike vlage nisu mogle biti kontinuirano korišćene za smeštaj ljudi ili kao magacini za hranu i municiju, ali su predstavljale bezbedno sklonište za ljudstvo u vremenima opsada. Veći lagum, u koga se ulazilo kroz glavni ulaz sa zapada, imao je i sa suprotnog kraja ozidan prolaz sa vratima koja su vodila ka istočnom delu srednjeg grada. U lagume se ulazilo kroz prizemni deo objekta koji je ujedno predstavljao i glavnu komunikaciju od ulazne kapije prema jugoistočnom delu srednjeg grada i citadeli. Ovaj objekat imao je i etažu sa odajama za zapovednika tvrđave.

Najveću građevinu srednjeg grada predstavljao je prilazni kompleks citadeli sa posebno branjenom stepenišnom komunikacijom i zgradom sa dve prostorije. Na istočnij padini srednjeg grada postoje ostaci još dve, najverovatnije drvene, zgrade građene na platformama. Glavnina stambenih zdanja grupisana je uz jugoistočni bedem. U pitanju je osam prostorija kojima nije moguće utvrditi namenu. U ruševinama objekata otkriveni su brojni delovi grnčarije, gvozdena đulad, kovani klinovi, delovi brava, ključevi i dr.

Na uglovima srednjeg grada postojale su kule. Uz jednu od njih (severozapadni ugao) nalazila se i gradska kapija. Ostaci kapije i kula, najslabije su očuvani delovi starog grada. Prilikom arheoloških iskopavanja otkriveno je više građevina koje su postojale unutar srednjeg grada. Na mestu spoja severoistočnog i jugoistočnog bedema nalazila se istočna kula, a na kraju jugoistočnog bedema, južna kula.

DONjI GRAD SA VODENOM KULOM

Najniži deo užičkog grada ili donji grad, proteže se od gradske kapije ka jugu sve do Vodene kule na obali Đetinje. Ovaj branjeni prostor imao je funkciju da zaštiti prilaz do reke i tako omogući bezbedno snadbevanje tvrđavske posade vodom. Ceo sistem fortifikacije donjeg grada podređen je ovoj funkciji. Vodena kula je građena na stenovitoj litici i svojim prednjim delom se spuštala na obalu Đetinje. Bila je visoka preko 25 m, a unutrašnji prostor joj je bio podeljen drvenim međuspratnim konstrukcijama na osam etaža. Danas je očuvan njen zadnji deo, građen na stenama. Zidovi kule bili su masivni, širine od dva do tri metra. Kompleks Vodene kule ima veoma složenu i na našem prostoru unikatnu konstrukciju koja je građena u dve etape. Kula je bila kružnog oblika i pretpostavlja se da se kroz nju čekrkom mogla zahvatati voda iz Đetinje i izvlačiti u stari grad.