Crkva Sv. Arhangela Gavrila

Crkva Svetog arhangela Gavrila u Staparima izgrađena je 1821. godine zaslugom kneza Jovana Mićića i kneza Sredoja Arsenijevića a od 1983. godine je upisana u registar Zavoda za zaštitu spomenika kulutre kao spomenik kulture. Građena od lomljenog kamena za razliku od crkava brvnara podignutih u istom vremenskom periodu. Crkva je jedna od retkih seoskih crkava koja ima živopisne zidne slike. Freske i prestone ikone na drvenom ikonostasu radio je Dimitrije Posniković, sredinom 19. veka.
Hram u Staparima je bio aktivan tokom Javorskog rata (1876) kada su Turci popalili crkve u Morkoj Gori, Kršanju i Zaovinama, a antimins (liturgijsko platno), dve prestone ikone i carske dveri iz spaljene crkve u Kršanju čuvane su u crkvi u Staparima do 1893. godine kada su vraćene u novi hram u Kršanju. Crkva je ostala netaknuta i tokom Prvog i Drugog srpskog ustanka. U vreme vladavine Miloša Obrenovića staparsku parohiju činili su žitelji sela: Volujac, Buar, Bioska , Kremna, Mokra Gora, Drijetanj, Tripkova i Solotuša.
Crkva je u više navrata obnavljana. Prvobitni krov od klisa zamenjen je limenim, rađeni su manji konzervatorski radovi freskopisa devedesetih godina 20. veka, kao i nova oslikavanja i neophodni radovi na objektu i u porti crkve. Hram u Staparima je u sastavu crkvene opštine Užice pri hramu Svetog Đorđa.

Crkvena opština pri Hramu Svetog velikomučenika Georgija

Arhitektura

Hram Svetog arhangela Gavrila je u osnovi trikonhos, sa dve manje bočne apside i jednom centralnom u produžetku naosa. Ima osnovu jednobrodne građevine, sa naglašenom polukružnom apsidom na istoku i pripratom na zapadu. Sa južne i severne strane dograđene su pevnice. Centralni prostor je zasveden poluobličastim svodom, dok se iznad apsida nalazi svod u obliku polukalota. Podela prostora naosa na tri traveja spolja nije vidljiva – fasadne površine su jednostavne i ravne, bez ukrasa ili konstruktivnih elemenata. Monotoniju belih površina razbijaju polukružna pevnička proširenja i severni portal probijen u zidu središnjeg traveja naosa.

Na zapadu se nalazi polukružni trem, nekada drveni, poput tremova crkava brvnara. Nagib krova navodi na pretpostavku da je prvobitni krovni pokrivač bio klis ili šindra, a danas je crkva pokrivena limom. Severozapadno od crkve podignut je drveni zvonik. Prozorski otvori postoje samo na oltarskoj apsidi, pevnicama i jedan zazidani prozor koji se nalazio visoko na zapadnom zidu.

Nad ulaznim vratima, u luneti, nalazi se predstava patrona hrama, svetog arhangela Gavrila.

Živopis

U polukaloti oltarske apside naslikana je predstava Bogorodice sa Hristom a ispod nje na severnom delu zida naslikani su arhiepiskopi (sveti Maksim, Sveti Sava i sveti Arsenije), a na južnom proroci (sveti Vasilije Veliki, sveti Grigorije Bogoslov, sveti Jovan Zlatousti).

Oltarski prostor je oslikan u fresko tehnici. U prvoj zoni ikonostasa naslikani su sveti Nikola, Bogorodica sa malim Hristom i sveti Jovan Preteča. U drugoj zoni je naslikana je predstava Nedremano oko dok se iznad bočnih dveri nalaze dva heruvima. Treća zona ikonostasa ispunjena je figurama apostola. U vrhu zida, oko scene Raspeća sa Bogorodicom i Jovanom Bogoslovom, raspoređeni su medaljoni sa poprsjima proroka.

Na svodu istočnog traveja naosa naslikane su predstave: sveti Jovan Damaskin, apostoli Marko i Jovan, predstava Boga Oca u centralnom delu svoda okruženog šestoricom anđela i dva arhanđela, apostoli Luka i Matej, car David sa Harfom. Na svodu središnjeg traveja predstavljeni su: arhanđeli Mihailo i Gavrilo, Silazak Svetog Duha na apostole u centralnom delu svoda, sveti Jovan Preteča i sveti Nikola. Na svodu zapadnog traveja naslikane su predstave: sveti Kozma i Damjan, Hristos okružen apostolima blagosilja decu, sveti ratnici Georgije i Dimitrije. U najvišoj zoni zapadnog zida naosa naslikane su dve starozavetne scene: Gostoljublje Avramovo i Žrtva Avramova. Iznad zapadnog portala predstavljeni su srpski vladari: car Uroš, kralj Stefan Dečanski, kralj Stefan Prvovenčani, Stefan Nemanja kao monah Simeon, knez Lazar kefaloforos, despot Jovan i mati Angelina.