Nad uskim klancem Đetine, na 11 km od Užica, iznad tunela i železničke pruge, na gradinskom uzvišenju od 666 m nadmorske visine, nalazi se veliko neolitsko naselje sa tri horizonta življenja. Strmi breg, poznat kao Velika gradina, na svojoj severozapadnoj strani gradi manji plato odakle se postepeno spušta prema svojoj jugoistočnoj strani.
Istraživanja obavljena u periodu između 1956-58. godine pokazala su da se radi o dobro sačuvanom naselju, što ga je svrstalo u red najznačajnijih naselja neolitskog perioda u jugozapadnoj Srbiji. Prvi, najstariji sloj pripada graničnom periodu između vinčansko-tordoške i vinčansko-pločničke faze. Drugi sloj odgovara vinčansko-pločničkoj fazi sa bubanjsko-humskim i badenskim elementima koji nagoveštavaju dolazak metalnog doba. Treći horizont pripada bronzanom dobu sa elementima tzv. vučedolske keramike. Ovaj najmlađi sloj je godinama devastiran spiranjem i obradom zemlje.
Nedaleko od praistorijskog naselja na Gradini, nalazi se lokalitet Mala Gradina. Prvu fazu življenja predstavlja relativno veliko groblje iz srednjeg bronzanog doba, kada se pepeo pokojnika nakon kremacije čuvao u urnama ili se prosipao na tlo namenjeno za sahranu. Iz druge, halštatske faze, sa tzv. „ravnim grobovima” potiču značajne grobne celine sa bogatim pokretnim arheološkim materijalom. Treću fazu označavaju srednjovekovni grobovi, sa naušnicama Kijevskog tipa, koje ovu fazu hronološki opredeljuju u period 14. veka.
Sve informacije vezane za arheološke lokalitete Velika i Mala gradina možete dobiti pozivom na broj telefona
Na Gradini su otkriveni masivni ostaci nadzemnih stambenih objekata i dobro očuvani ostaci tri kuće, a u najstarijem sloju i zemunice. Od alatki pronađena su koštana šila od obrađenih rogova jelena, tegovi, kremeni nožići, postruške, nožići, kamene sekire… U keramičkog materijalu dominiraju posude mlađe vinčansko-pločničke faze, kao što su: dublje zdele sa jasno izdvojenim cilindričnim vratom, amfore širokog trbuha i niskog vrata, sa žigosanim ornamentom… U dekoraciji preovladavaju kanelure, najrazličitije organizovane. Figurine su retke kao i na svim ostalim naseljima gradinskog tipa, budući da se vezuju za zemljoradnički kult. Malobrojni primerci koji su otkriveni nose odlike vinčansko-pločničke faze (lice je poligonalno sa plastičnim ili urezanim očima). U najmlađem sloju pronađene su posude sa tipičnim vučedolskim žigosanjem.
Na Gradini i Maloj Gradini u srednjem veku se podiže utvrđenje od koga su preostali veoma ruinirani zidovi. Grad je imao centralnu kulu i zid koji ju je štitio, dok se podgrađe nalazilo na jugoistoku. Najlakši prilaz je bio sa južne strane. Na osnovu arheološkog materijala, novca i keramike, utvrđenje se može datovati u 12. vek. Utvrđenje se nalazilo u blizini važnog srednjovekovnog puta koji je preko jugozapadnog dela Srbije vodio u Bosnu. Osnova grada je nepravilni kvadrat, sa ostacima donžon kule koja je podignuta na vrhu stene. Nalazi keramike i vizantijskog čankastog novca komninskog doba, utvrđenje datuju u period 12. veka, s tim što je grad i dalje egzistirao o čemu svedoči nekropola na Maloj Gradini, gde su se sahranjivali stanovnici sa staparske Gradine, u vreme kada je utvrđenje korišćeno kao odbrambeni punkt Altomanovićevog Užica.
